Nhà Sàn Phú Yên - Biểu Tượng Bộ Ngực Trên Cầu Thang

Giới thiệu văn hóa nhà sàn Phú Yên

Nhà sàn truyền thống của người Ê đê, nhìn toàn cảnh ngôi nhà giống như hình chiếc thuyền độc mộc với 2 đầu mái nhô ra trên rộng dưới hẹp mà giới kiến trúc thường ví voi là kiểu “ thượng thách hạ thu”. (Nhà Dài)

Chất liệu của ngôi nhà chủ yếu lấy từ thiên nhiên như: tranh, tre, nứa và gỗ. Nhằm thích ứng với môi trường thiên nhiên tránh thiên tai thú dữ bảo vệ sự sống của các thành viên trong gia đình thì mặt sàn nhà cách đất từ 1,0 m đến 1,7m với hai hang cột chính chạy song song được làm từ những cây cổ thụ rất lớn và đây cũng là hệ thống chịu lực chính của ngôi nhà.

Xem thêm:Khám Phá Núi Đá Bia Phú Yên

Những giá trị trong văn hóa Nhà Sàn Phú Yên

Để lên xuống được ngôi nhà, chúng ta sẽ phải bước qua chiếc cầu thang chính mà người đồng bào ở đây gọi là chiếc cầu thang cái. Chiếc cầu thang này được làm từ một cây gỗ to, chắc không bị mối mọt và được gọt đẻo rất công phu tỉ mĩ. Đây là những bậc cầu thang và những bậc cầu thang này luôn luôn là bậc lẻ vì theo quan niệm của đồng bào số lẻ là sinh, có nghĩa lẻ là phải sinh cho ra chẵn mà số chẵn là đủ, đồng nghĩa với số chết. Bên trên nữa chúng ta bắt gặp hình ảnh đôi bầu sữa mẹ, đây là hình ảnh khắc hoạ rõ nét nhất chết độ mẫu hệ, người Ê đê coi trọng việc nuôi dưỡng con cái, họ tôn trọng nguồn sữa nuôi dạy nên những người con trưởng thành. Bên trên nữa là hình ảnh vầng trăng khuyết, đây cũng là hình ảnh biểu trưng cho sự chung thuỷ và uy tín của người phụ nữ trong gia đình. Đầu cầu thang luôn được vuốt cong như hình mũi thuyền độc mộc đang lướt song vì người đồng bào luôn tưởng nhớ về các tổ tiên của họ, những người đã đi khai phá vùng đất mới.
Hiện nay, khi đến Tây Nguyên, thường chỉ bắt gặp những ngôi nhà dài từ 30 đến 40m. Nhưng xưa kia, ở mảnh đất Bản Đôn này đã từng có những ngôi nhà dài đến hàng trăm mét như trong Trường ca Đam San đã nhắc đến “Nhà dài, dài như một tiếng chiêng ngân, dài như một thôi ngựa chạy”.

Xem thêm:Thuê xe 7 chỗ uy tín, đời mới ở Phú Yên

Xem thêm:Thưởng thức mắt cá ngừ Phú Yên

Nôi thất bên trong ngôi nhà được chia làm 2 phần rõ rệt là phần Gar và Opp. PhầnGar có nghĩa là gian dành để tiếp khách, phần này chiếm khoảng 1/3 diện tích ngôi nhà và là nơi trưng bày các hiện vật quý giá cảu gia đình như: dàn Cồng Chiêng, trống H’Gơr, ghế Kpan, ghế J”hưng. Ngoài ra nơi đây còn trưng bày một số chiến lợi phẩm sau những cuộc đi săn như: da Hổ, da Báo, Sừng Nai, sừng Min, Nanh Heo,….

Tham khảo thêm:Ghềnh đá đĩa Phú Yên

Cây Nêu là biểu tượng tâm linh không thể thiếu trong đời sống của người đồng bào Ê đê, là nơi giao tiếp giữa thần linh và con người. Cây nêu được trang trí với những hoạ tiết hoa văn vô cùng sinh động.
Phần dưới được trang trí với những hoa văn kỹ hà mà chúng ta thường bắt gặp trên váy áo của người phụ nữ, nó tượng trưng cho chế độ mẫu hệ - ý nói người phụ nữ là nền tảng của gia đình và cộng đồng. Tiếp theo là hình ảnh của sự phồn thực - ấm no hạnh phúc được thể hiện qua chiếc nồi đồng và ché rượu cần. Phần trên nữa là hình ảnh những chiếc thuyền độc mộc toả ra 4 phương ý báo cho các Yàng, báo cho các buôn xa buôn gần, báo cho họ hang về nơi đây để dự lễ. Còn đây là những con chim, con cá. Suy cho cùng, tộ người Ê đê cũng chỉ là dân tộc thiểu số, mưu sinh bằng việc săn bắt, hát lượm. Để cuộc sống no đủ thì không thể nào thiếu được những con chim, con cá, cơm no, rượu say… Trên nữa là con chim Grưh tượng trưng cho tin vui hạnh phúc luôn bay về với gia đình. Khi chim Grưh cất tiếng hót nghĩa là nương rẫy sẽ đầy ngô đầy lúa, trong rừng sẽ nhiều thịt nhiều rau, dưới suối sẽ nhiều cá nhiều tôm. Và trên là hình ảnh của chiếc bắp chuối thể hiện sự sinh sôi nảy nở, ý chí vươn lên mạnh mẽ của con cháu người Ê đê được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Có thể nói rằng cây Nêu của đồng bào Ê đê không những là một công trình mang tính nghệ thuật đặc sắc mà đồng thời nó còn là biểu trưng cho khát vọng cuộc sống no đủ theo quan điểm riêng của họ.

Click ngay:Tin Tức Phú Yên

Và phần còn lại của ngôi nhà là gian Opp, là nơi sinh hoạt chính của gia đình cộng cư. Mỗi gia đình đều có vách ngăn riêng và bếp lửa riêng vì trong 1 ngôi nhà dài thường có nhiều gia đình sinh sống với nhau. Họ canh tác chung trên 1 nương rẫy, cùng săn chung trong 1 cánh rừng vì thế mà của cải làm ra được chia đều cho tất cả mọi người và khi họ mất đi vẫn được chia phần công bằng. Phần cuối của ngôi nhà là bếp lửa chung của. Điều đặc biệt là gian của cô út luôn luôn là gian bếp lửa chính.

Nhìn chung ngôi nhà của người Ê đê không chỉ là nơi sinh sống, lưu trú đơn thuần mà nó còn là nơi lưu giữ truyền thống văn hoá, phong tục tập quán cao đẹp của dân tộc Ê đê.

Đặc điểm chính của nhà sàn Ê Đê là thưòng rất dài vì là nơi ở chung có khi của cả một dòng họ và thường xuyên được nối dài thêm mỗi khi một thành viên nữ trong gia đình xây dựng gia thất. Vì vậy có những huyền thoại nhà dài như tiếng chiêng ngân bởi vì đứng ở đầu nhà đánh chiếng thì cuối nhà chỉ còn nghe rất nhỏ, ra khỏi là mất luôn, không còn nghe thấy gì nữa.

Tham khảo thêm:Du Lịch Đập Đồng Cam Phú Yên

Người Ê Đê có tập quán là khi đi ngủ thì đầu quay về hướng Đông và chân quay về hướng Tây. Do đó nhà dài theo hướng Bắc Nam. Chỗ ngủ được ngăn đơn giản bằng những thành tre làm nhiều ngăn. Ngăn đầu tiên là ngăn của vợ chồng chủ nhà, tiếp theo là ngăn người con gái chưa lấy chồng, sau đó đến các ngăn của vợ chống những người con gái đã lấy chồng, cuối cùng là ngăn dành cho khách.
Mỗi đầu nhà có một sân sàn. Sân sàn ở phía cửa chính được gọi là sân khách. Muốn vào nhà phải qua sân sàn. Nhà càng khá giả thì sân khách càng rộng, khang trang.

Tham khảo thêm:Khám phá Nhà Rông Phú Yên

Cầu thang nhà của người Ê Đê luôn được đẽo bằng tay và thường được trang trí bằng hình hai nhũ hoa (trông thể hiện tín ngưỡng phồn thực rõ rệt của người Ê Đê) và hình trăng khuyết.
Các cột, kèo thường đẽo gọt, trang trí bằng hình ảnh các con vật như voi, ba ba, kì đà... Cũng như cầu thang, các vật trang trí này luôn được đẽo bằng tay với cây rìu truyền thống.

Không gian văn hóa nhà sàn Phú Yên

Nhà sàn được coi là biểu tượng văn hóa của nhiều dân tộc, bởi đó là một hình ảnh mang tính chủ đạo nổi bật trong không gian cư trú của mỗi tộc người. Trong văn hoá truyền thống của các dân tộc trên địa bàn tỉnh Cao Bằng, nhà sàn chính là không gian sinh hoạt chung của các gia đình, các dân tộc, đồng thời cũng không gian cốt yếu chứa đựng nhiều giá trị truyền thống. Dù nhà sàn được làm với nguyên liệu nào hay được bố trí có sự khác biệt giữa các dân tộc thì tựu chung lại đó là giá trị văn hoá từ xa xưa để lại, cần được gìn giữ, bảo tồn.

Tham khảo thêm:Thưởng thức Bò một nắng Phú Yên

Kết luận:

Những ngôi nhà sàn bình dị ấm cúng, khói lam thơm thoảng gió đồng, lách cách tiếng thoi đưa, đâu đây da diết lời ru, câu hát lượn, lốc cốc tiếng mõ trâu đàn về bản. Tất cả làm nên một vẻ đẹp trong sáng đậm tình như một bức tranh sơn thuỷ, dân dã nguyên sơ của một nền văn hoá.